«Παντέχνου πυρός σέλας - Λαμπερές ιστορίες φωτιάς»

Η 24η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων συμμετέχει και εφέτος στην πανελλήνια εκστρατεία ‘Περιβάλλον & Πολιτισμός’, η οποία διοργανώνεται από τη Διεύθυνση Μουσείων, Εκθέσεων και Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων της Γ.Γ. Πολιτισμού του Υ.ΠΑΙ.Θ.Π.Α. και είναι αφιερωμένη στο στοιχείο της φωτιάς, υπό τον τίτλο «Παντέχνου πυρός σέλας – Λαμπερές ιστορίες φωτιάς».

Η φωτιά υπήρξε μια δύναμη καταλυτική για τη γέννηση και την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού. Από τη στιγμή που ο άνθρωπος έμαθε να τη μεταχειρίζεται και να τη συντηρεί, άνοιξε ο δρόμος για τα πρώτα, θεμελιώδη επιτεύγματα που άλλαξαν τη ζωή του: η εστία που φώτιζε και ζέσταινε την

κατοικία του, η παρασκευή της τροφής, το ψήσιμο των πήλινων αγγείων, η επεξεργασία των μετάλλων, οφείλονται στο ζωογόνο αυτό στοιχείο. Παράλληλα, από τις αρχές ακόμα του ανθρώπινου πολιτισμού, η φωτιά δεν έπαψε να προκαλεί δέος και να γοητεύει, γι’ αυτό και ταυτίστηκε με το μύθο και με το ιερό, φθάνοντας μάλιστα να αποτελέσει η ίδια αντικείμενο λατρείας.

Στα χρόνια του Βυζαντίου, του μεγάλου αυτού πολιτισμού της μεσαιωνικής Ευρώπης, η φωτιά εξακολούθησε να έχει καταλυτικό ρόλο. Με τη δύναμή της φτιάχνονταν αγγεία, γεωργικά εργαλεία, πολεμικά όπλα, αλλά και τα πολύτιμα διακοσμητικά σμάλτα, σε κοσμήματα, εικόνες, στέμματα και άλλα αντικείμενα, που θαμπώνουν ακόμα το σημερινό άνθρωπο με τη λάμψη και την τέχνη τους.

Τιθασεύοντας με νέους τρόπους τη φωτιά, οι βυζαντινοί επινόησαν το περίφημο υγρό πυρ, ένα από τα ισχυρότερα όπλα στις ναυμαχίες της εποχής. Η χριστιανική εκκλησία υιοθέτησε την ιερότητα της, αφού με πύρινες γλώσσες μεταδόθηκε η χάρη του Αγίου Πνεύματος στους Αποστόλους κατά την Πεντηκοστή.

Με αφορμή το θέμα του φετινού εορτασμού, επιλέξαμε τρία εκθέματα του Βυζαντινού Μουσείου Φθιώτιδας στην Υπάτη, στα οποία θα επικεντρωθούν οι θεματικές μας ξεναγήσεις, ως αντιπροσωπευτικά της αξίας της φωτιάς ως πρακτικού μέσου (φωτισμός) και συμβολικού θέματος στην τέχνη (πυροστρόβιλος).

Το πρώτο είναι ένα λυχνάρι του 5ου αιώνα μ.Χ., το οποίο βρέθηκε στην Αρκίτσα, στις ανασκαφές της βασιλικής των Δαφνουσίων Λοκρών (ΕΙΚ.1). Έχει το συνηθισμένο για τα λυχνάρια της εποχής κυκλικό σχήμα, με μικρή λαβή και οπή για το φυτίλι, τη λεγόμενη μύξα, η οποία διατηρείται μαυρισμένη από τη φλόγα που έκαιγε στο σημείο αυτό. Στην επάνω πλευρά διακοσμείται με έναν αίγαγρο. Τέτοιου είδους λυχνάρια παράγονταν κατά χιλιάδες τους πρώτους αιώνες του Βυζαντίου, καθώς αποτελούσαν το πιο διαδεδομένο μέσο φωτισμού. Ιδιαίτερα αγαπητό στη βυζαντινή τέχνη είναι το διακοσμητικό θέμα του πυροστρόβιλου, το οποίο βρίσκουμε να απεικονίζεται στο δεύτερο έκθεμα, το τμήμα ενός ψηφιδωτού δαπέδου από το ναό (βασιλική) της «Αγίας Δύναμης» στην Πελασγία Φθιώτιδας, που χρονολογείται στον 5o-6ο αιώνα μ.Χ. Ο πυροστρόβιλος είναι ένας δίσκος μέσα στον οποίο στροβιλίζονται αέναα γραμμικές φλόγες, με άξονα το κέντρο του. Πρόκειται για ένα αρχαίο σύμβολο της αναζωογονητικής δύναμης της φωτιάς, που υιοθετήθηκε και από τους χριστιανούς.

Επτά περίπου αιώνες αργότερα, στις τελευταίες δεκαετίες πριν από το 1200, ο πυροστρόβιλος παριστάνεται σε ένα μικρό κίονα από το βυζαντινό μοναστήρι που υπήρχε στα Αλεπόσπιτα, κοντά στο σημερινό Γοργοπόταμο (ΕΙΚ. 2). Το ανάγλυφο αυτό ανήκει στον πολυτελή μαρμάρινο διάκοσμο του κατεστραμμένου αυτού μνημείου, ο οποίος συγκαταλέγεται στα ωραιότερα δείγματα του είδους του στην Ελλάδα. Το θέμα αποδίδεται εδώ με εξαιρετική, γεωμετρική ακρίβεια.

Η Εφορεία θα πραγματοποιήσει θεματικές ξεναγήσεις από αρχαιολόγους στο Βυζαντινό Μουσείο Φθιώτιδας στην Υπάτη, με άξονα τα παραπάνω εκθέματα με τα οποία συμμετέχει στον φετινό εορτασμό.

Το πρόγραμμα των δραστηριοτήτων έχει ως εξής:

Πέμπτη 11 – Παρασκευή 12 Οκτωβρίου 2012: ξεναγήσεις για σχολικά τμήματα

(9:00-13:00).

Κυριακή 14 Οκτωβρίου 2012: ξεναγήσεις για το κοινό (10:00-14:00).

Για περισσότερες πληροφορίες και δηλώσεις συμμετοχής: κ. Γ. Πάλλης, τηλ.:

22310 47628, Βυζαντινό Μουσείο Φθιώτιδας, 22310 98079.

Ο Προϊστάμενος της Εφορείας