Εθιμολογία του Πάσχα

Για την Ορθοδοξία η περίοδος του Πάσχα αρχίζει με την Σαρακοστή, μακρά περίοδο σωματικής και ψυχικής - πνευματικής προετοιμασίας, για το καινούργιο που συμβαίνει  κάθε χρόνο. «Πάσχα το καινόν», και «πανήγυρις πανηγύρεων», σύμφωνα με τους πασχαλινούς ύμνους, αποτελεί για τον ελληνικό λαό λαμπρή ημέρα, καθώς και η φύση «βρίσκεται στην πιο καλή της ώρα».

Κατά το διάστημα της προετοιμασίας έθιμα προχριστιανικά με χαρακτήρα λατρευτικό, εξαγνιστικό και αποτρεπτικό του κακού, που απειλεί τη βλάστηση και την παραγωγή, έχουν ενταχθεί στη χριστιανική λατρεία. Λαϊκά  δρώμενα αναπαράστασης θανάτου - ανάστασης στον ελληνικό χώρο, όπως ο Ζαφείρης στην Ήπειρο, οι κήποι του Αδωνη, οι τελετουργικοί χοροί του Πάσχα και του αγίου Γεωργίου, οι κούνιες, οι επισκέψεις με όργανα στους τάφους, η συμβολική χρήση των αβγών - και μάλιστα κόκκινων, αποτελούν εκδηλώσεις της προαιώνιας προσπάθειας του ανθρώπου να συμβάλει θετικά στη διαδικασία ανανέωσης της φύσης και στην εξασφάλιση της καλής σοδειάς.  

Το Πάσχα στην κορύφωση της άνοιξης, συμβολίζει την αναγέννηση της ζωής, όπως αυτή εκφράζεται με το παρακάτω γνωστό παραδοσιακό τραγούδι, που περιγράφει απλά και  επιγραμματικά την αναπότρεπτη ροή του χρόνου:

Χειμώνας και χινόπωρος αντάμα τρων και πίνουν
Και κάλεσαν την άνοιξη να πα’ να την φιλέψουν
Κι η άνοιξη σαν τ’ άκουσε, πολύ της βαροφάνη
Μη γ-καμαρώνεις, Ανοιξη, μι τα τα πουλλά λουλούδια,
Τρεις μήνες έχ’ η άνοιξη και τρεις το καλοκαίρι
Πάλι θα ρθει Χινόπωρος και θα τα μαραγκιάσει.

Ο άνθρωπος πεθαίνει ενώ η φύση ανανεώνεται (καλότυχά ‘ναι τα βουνά ποτέ τους δεν γερνούνε...), ιδιαίτερα την άνοιξη, οπότε η αντίθεση είναι πιο έντονη (την άνοιξη, το Μάη, το καλοκαίρι, που λουλουδίζουν τα κλαριά και πρασινίζουν οι κάμποι...). Από τους αρχαίους μύθους του Αδωνη και της Περσεφόνης που ανατρέπουν και αρνούνται τον θάνατο, μέχρι τον αναστάντα Χριστό, τον Ζαφείρη, το Μαγιόπουλο και τα άλλα ανοιξιάτικα δρώμενα.

Aικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη, Δ.Φιλ.
Διευθύντρια του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών